Surrealizm w malarstwie - co to jest, czym się charakteryzuje

Surrealizm to jeden z najbardziej fascynujących, tajemniczych i prowokujących nurtów w sztuce, którego początki sięgają lat 20. XX wieku, kiedy artyści zaczęli eksplorować podświadomość, sny i wyobraźnię, szukając nowych sposobów wyrażania tego, co niewidoczne w codziennej rzeczywistości. Powstawał w okresie odbudowy społecznej i kulturowej po traumatycznych doświadczeniach I wojny światowej, które głęboko wpłynęły na sposób postrzegania świata przez ówczesnych twórców. 

Co to jest surrealizm? Definicja surrealizmu

Pojęcie omawianego nurtu jest powszechnie znane, jednak wciąż pojawiają się pytania, co to jest surrealizm? Surrealizm możemy najprościej określić jako kierunek w sztuce i literaturze, który koncentruje się na eksploracji podświadomości, snów i wyobraźni. 

Głównym celem surrealizmu jest przekraczanie granic racjonalnego świata poprzez zestawianie nieoczekiwanych, często paradoksalnych elementów, tworzenie bogatej symboliki i metafor, a także wizualne lub literackie wyrażanie ukrytych pragnień, lęków i emocji człowieka. Surrealiści odrzucali tradycyjne schematy i realistyczne przedstawienie rzeczywistości, dążąc do uchwycenia irracjonalnego, niezwykłego i nieoczekiwanego w ludzkim doświadczeniu.

Historia surrealizmu

Historia surrealizmu sięga lat 20. XX wieku we Francji, a za jego głównego założyciela uważa się André Bretona, który w 1924 roku opublikował manifest surrealistyczny, definiując surrealizm jako „czysty automatyzm psychiczny, mający wyrazić myślenie słowami lub w inny sposób, bez ingerencji rozumu”. 

Inspiracją dla surrealistów były wcześniejsze nurty artystyczne, takie jak symbolizm, z jego zainteresowaniem snami i metaforą, dadaizm, odrzucający tradycyjne zasady sztuki, czy postimpresjonizm, który eksperymentował z formą i wyrazem emocji. Równocześnie istotny wpływ miały odkrycia psychoanalizy, w szczególności teorie Zygmunta Freuda dotyczące snów i podświadomości, które umożliwiły artystom głębsze zgłębianie ludzkiej psychiki i tworzenie dzieł odzwierciedlających wewnętrzne życie człowieka.

Surrealizm — cechy charakterystyczne

Surrealizm w malarstwie wyróżnia się na tle innych nurtów artystycznych przede wszystkim tym, że odrzuca tradycyjne zasady realizmu i logicznego odwzorowania rzeczywistości. Do najważniejszych cech charakterystycznych surrealizmu należą:

• Łączenie rzeczywistości z fantazją — jest to jedna z najbardziej charakterystycznych cech malarstwa surrealistycznego. Artyści zestawiali realistycznie namalowane elementy w nieoczekiwanych, pozornie niemożliwych kompozycjach, które wywołują wrażenie zarówno znajomości, jak i obcości. Przedmioty codziennego użytku, postacie ludzkie czy krajobrazy mogły znajdować się w zupełnie nielogicznych miejscach lub przybierać niezwykłe formy, tworząc atmosferę snu, halucynacji lub fantazji. Takie zestawienia nie tylko zaskakiwały odbiorcę, lecz także prowokowały do refleksji nad granicami rzeczywistości i wyobraźni, zachęcając widza do wniknięcia w ukryty świat podświadomości artysty.
• Inspiracje snami i podświadomością — sny i wyobraźnia w surrealizmie odgrywają kluczową rolę i stanowią jedno z głównych źródeł inspiracji dla artystów. W malarstwie obrazy przedstawiają często motywy z marzeń sennych i ukrytych pragnień. Ich forma jest często symboliczna lub przybiera metaforyczne znaczenie. Wizualne ukazanie złożonych procesów psychicznych, emocji oraz nieświadomych treści mogły zostać przedstawione przez artystów w postaci fantastycznych krajobrazów, zniekształconych postaci, surrealistycznych przedmiotów czy symbolicznych scen, które prowokują wyobraźnię i skłaniają odbiorcę do interpretacji ukrytego znaczenia.
• Deformacja form i nietypowe perspektywy — artyści surrealistyczni często zniekształcali postacie, zwierzęta i przedmioty, a przestrzeń przedstawiali w nielogiczny, nierealny sposób. Takie zabiegi wprowadzają wrażenie snu lub fantazji, pobudzają wyobraźnię odbiorcy i pozwalają wyrazić ukryte emocje lub stany psychiczne.
• Symbolizm i metaforyka — w surrealistycznych obrazach przedstawiane przedmioty, postacie czy krajobrazy często pełnią funkcję nośnika ukrytych znaczeń. Służą jako symbole ludzkich emocji, pragnień, lęków czy problemów egzystencjalnych. 
• Precyzja wykonania – mimo fantastycznych tematów, obrazy często są malowane bardzo realistycznie, co potęguje efekt „realności nierealnego”.